Voor Lydia la Rivière-Zijdel was het hoogtepunt van Gay Games Amsterdam 1998 toen zij met haar rolstoel de Amsterdam ArenA binnenreed: ‘Ik voel meteen weer de emotie. Dat was een overwinning van zoveel dingen tegelijk. Wat mezelf betreft dat we met zoveel mensen met een handicap vooropliepen. Dat we het klaargestoomd hadden ondanks alle shit die er in de laatste week was. Dat wij de eerste Gay Games waren met zoveel openlijk gehandicapten, doven, mensen met hiv/aids en dergelijke en dat wij ons onderdeel voelden van de gay movement!‘
Coverfoto: Portretfoto Lydia la Rivière-Zijdel door MacSiers Imaging
Lydia: ‘De rechten die wij hier in Nederland als lhbti+-personen hebben, dat is allemaal geleend. Dat is zo weer veranderd, met een Poetin, met een Trump, kijk naar Polen en Hongarije en zelfs hier in Nederland. Als ik Baudet hoor over onze gemeenschap, denk ik dat als zij aan de macht komen wij weer de underdog worden. Hoe intelligent we met zijn allen ook zijn, hoeveel geld we ook hebben, hoeveel posities we denken te hebben ingenomen, dan staan we weer achteraan in de rij. Want zo werkt het. Als je de geschiedenis van Europa ziet, dan is het puur toeval dat we nu deze rechten hebben.
‘Natuurlijk hebben we daar wel voor geknokt, maar er is nog steeds discussie over Artikel 1. Gehandicapten mogen erin, dus één deel van mij mag erin, maar het feit dat ik lesbisch ben mag er niet in. Dat wordt tegengehouden door de christelijk fundamentalistische partijen. Dat is raar. Het is dus dat jij en ik het willen, met onze familieleden en de hele grachtengordel erbij, maar een heleboel mensen willen het nog niet.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Waarom is toegankelijkheid zo belangrijk?
‘Toegankelijkheid begint met attitude. Punt. Kijk, bij een ontoegankelijk gebouw is de attitude: “Sorry, ga maar een deur verder”, maar als de attitude is: “Sorry, je kan er niet echt in maar je bent van harte welkom en we vinden SAMEN een manier”, dan maakt dat veel uit. Dus niet van: “Ik draag je wel naar boven”, want dan schiet je weer in de hulpverleningsstand. We hebben bij de Gay Games speciale attitudetrainingen gegeven over hoe je hiermee omgaat. Toevallig heb ik hier binnenkort ook een gesprek met NOC*NSF over. Hoe maak je je sportclub toegankelijk?
‘Ik ben al bijna 40 jaar bij Aikido – martial arts – betrokken en wij zijn als sport altijd al toegankelijk en inclusief geweest. Ik heb fysiek weer een andere toegankelijkheid nodig dan iemand die in een elektrische rolstoel zit of die op krukken loopt. Voor mij in mijn rolstoel is een afstand afleggen peanuts, maar voor iemand op krukken kan dat al een heel ding zijn. Vraag dus aan de persoon zelf: “Wat heb JIJ nodig van mij?” Dat is de attitude waar het om gaat..’
Hoe ben je bij de organisatie van de Amsterdamse Gay Games gekomen?
‘In 1994, bij de Gay Games in New York, vroeg Jip van Leeuwen – directeur sport in Amsterdam – me of ik de vlag wilde dragen bij de eindceremonie in het Yankee Stadium. Ik zeg nooit nee, dus daar ging ik met die vlag tussen mijn tanden het stadion in. Toen gebeurde er echt iets unieks, ik was zo blij en ik zei tegen mijn vrouw Guusje: “Dit kunnen we niet laten lopen. Wij moeten meedraaien!” Dat is gelukt. Guus heeft een sabbatical gekregen van haar baas in het AMC en is medisch coördinator geworden. En ik ben het Special Needs-onderdeel gaan optuigen. Eigenlijk is het dus in het Yankee Stadium geboren.’
Hoe reageerden de mensen in de Gay Gamesorganisatie?
‘Ze vonden het ingewikkeld om die toegankelijkheid voor mensen met special needs te organiseren of het kon niet. Hoe lang heeft het ook daarna niet geduurd voordat je als roller mee kon doen met de marathon, de vierdaagse? Er waren altijd wel redenen waarom dat niet mocht. Maar eigenlijk willen ze het gewoon niet. Punt. Het heeft vaak ook te maken met onbekendheid. Alle coördinatoren waren vrijwilligers met een klein budget en alleen kennis van hun sport- of cultuurevenement. Voor de lhbti+-gemeenschap toen was het werken met gehandicapten zo nieuw en werd daardoor als moeilijk, onmogelijk ervaren. Het werd niet echt als een uitdaging, als een meerwaarde gezien.
‘Maar niet kunnen bestaat niet! In een rolstoel met een parachute uit een vliegtuig springen lijkt me ongemakkelijk, maar ik kan wel een duo-sprong doen. Als jij heel erg inzoomt op wat jij vindt dat nodig is of jouw mogelijkheden als norm neemt, sta je niet open voor een ander. In de keuken staan mijn kopjes lager dan bij jou in huis, maar als ik bij jou zou komen logeren, vraag ik: “Paul, kan je voor mij die kopjes lager zetten, anders wordt het niks met die koffie.” Ik ben assertief dus ik geef het wel aan, maar lang niet iedereen is daarin zo ver. Mensen zijn altijd onderdrukt geweest door het systeem, dus het is goed om te vragen: “Wat wil jij, hoe wil jij het?” Het begint bij de uitdaging willen zien, in out-of-the-box denken; dat is de meerwaarde.’
Tekst loopt door onder de afbeelding
Vind jij de Gay Games eigenlijk een mijlpaal geweest?
‘Jazeker, in de covidperiode maakte opeens gebarentaaltolk Irma furore op de tv. Heel Nederland sprak er over. Maar bij onze Gay Games in 1998, 24 jaar geleden dus!, hadden wij bij alle culturele- en vele sportevenementen, bij de opening en de sluiting gebarentaaltolken. Hoe uniek was dat. Onze lhbti+ wereld liep toen ver voorop. Wij hadden de meeste gehandicapten ooit in de Gay Games en ook een echt welkom voor mensen met hiv/aids. Zelfs medicatie voor hen was voorhanden. Lhbti+-personen waren voor één week de norm in Amsterdam en niet de uitzondering!’
Tekst loopt door onder kader
Wie is Lydia la Rivière-Zijdel?
Lydia Zijdel (1951) werd door een auto-ongeval in 1982 gehandicapt. In haar revalidatieperiode kreeg zij een boek over vechtsporten in handen dat haar inspireerde tot haar carrière op het gebied van psycho-fysieke weerbaarheid, vechtsport en sport en spel opleidingen ten behoeve van mensen met een handicap. Daarnaast studeerde zij sociale wetenschappen en met name disability studies, social and community studies met een specialisatie in genderstudies.
Naast haar actieve carrière in het geven van vechtsport en weerbaarheid opleidingen, is zij actief in grote internationale (vrouwen en) sport netwerken, netwerken van de Verenigde Naties met betrekking tot vrouwen en gehandicapten zaken als ook netwerken met betrekking tot ontwikkelingssamenwerking
Wat kunnen we jongeren meegeven?
‘Laten we vooral niet moraliserend zijn. Laat jongeren hun eigen weg gaan, met hun al dan niet coming out. Vul als oudere niet in, hoewel ik mezelf daar natuurlijk ook op betrap. Vaak uit bezorgdheid, maar wij leren van vallen en opstaan. Je moet open en eerlijk blijven, ook over je eigen tekortkomingen, toen en nu. Vroeger was alles echt niet beter, anders misschien, maar verdiep je ook in de leefwereld van jongeren nu. En vertel je eerlijke verhaal. Mensen hebben de neiging om hun eigen fouten uit het verleden niet mee te nemen in hun verhaal.’
Welke fouten hebben wij destijds gemaakt bij de Gay Games?
‘Ik denk dat we na de Gay Games ons zo vastgebeten hebben in de financiële problemen dat we niet de volgende stap hebben genomen. Mensen in de kern van de organisatie waren daardoor zo getraumatiseerd dat er geen plan van aanpak was. We hebben niet een nabriefing gedaan met de vrijwilligers: wat gaan we verder doen? Door de financiële perikelen kon niks meer. Maar je kunt van alles ontwikkelen zonder geld. We waren natuurlijk een organisatie met veel vrijwilligers, amateurs en de professionals waren er allemaal tijdelijk bij betrokken maar dat vervolg hebben we wel laten liggen. Als Nederlanders zijn we niet goed in het vasthouden van onze geschiedenis en een volgende stap neerzetten.’
Wat moet er in 2023 gebeuren?
‘Een podium bieden voor iedereen die herinneringen wil ophalen, zoals nu gebeurt op de website van Gay Games 1998 waarvoor ik trouwens nog steeds iets wil schrijven. En wat ik wel heel leuk zou vinden is een theaterstuk, waarin je al die kleine facetten laat zien die herkenbaar zijn voor mensen en misschien een komisch stuk over de Gay Gamesweek zelf. Iets visueels, en dat mag ook een documentaire zijn, waar we met zijn allen naar gaan kijken.’
Reactie van Movisie-expert Simon Timmerman:
‘Wat een verademing om te lezen dat Gay Games Amsterdam 1998 een sportevenement was waar ook sporters met een beperking mee konden doen. Ze waren gewoon onderdeel van het evenement en daar werd ruimte voor gemaakt. Dat is wat inclusie van mensen met een beperking beoogt: rekening houden met hun wensen en behoeften, zodat ze onderdeel kunnen zijn van het geheel.
‘Helaas zie je dat dit bij andere grote sportevenementen nog steeds niet lukt. De Olympische Spelen vindt het nog steeds nodig om na elke editie een Paralympische Spelen te organiseren. Waarom kunnen deze sporten en sporters niet gewoon onderdeel zijn van de Olympische Spelen? De Spelen zouden veel inclusiever kunnen zijn door het gewoon onderdeel te maken van het grote evenement.
‘Gelukkig zie je dat ook andere lhbti+-evenementen het steeds beter willen doen op het gebied van toegankelijkheid, maar dat lukt nog niet altijd. Zo moeilijk hoeft het dus niet te zijn. Vraag vooral aan de mensen die het betreft wat ze nodig hebben qua toegankelijkheid. Dat doen we bij Movisie ook. Op 14 oktober aanstaande organiseren wij het Congres Regenboogsteden 2022 in Jaarbeurs Utrecht. Naast dat je als organisator kunt checken of een locatie toegankelijk is voor bijvoorbeeld rolstoelgebruikers, kun je ook actief inventariseren wat er nodig is. Bij aanmelding vragen wij aan deelnemers of zij nog specifieke wensen hebben op het gebied van toegankelijkheid. Op deze manier kunnen we ervoor zorgen dat iedereen zich welkom voelt op ons congres.’
Reactie van Movisie-expert Hanneke Felten:
‘Wat mij raakte aan het verhaal van Lydia is dat ze zegt: “De rechten die wij hier in Nederland als lhbti-personen hebben, dat is allemaal geleend.” Daar stipt zij een belangrijk punt aan. De sociale normen ten aanzien van groepen mensen die in de minderheid zijn, zijn aan verandering onderhevig. Op lhbti+-terrein zagen we jarenlang een stijgende lijn in de acceptatie, maar de afgelopen jaren stagneert deze, aldus het SCP. Het is dus opletten geblazen.
‘Ten aanzien van transgender personen is deze stagnatie mogelijk te verklaren doordat we meer (opinie)artikelen in de media zien, die transgender personen stigmatiseren, stereotyperen en/of discrimineren. Uit studies weten we dat of je een ander gaat discrimineren, sterk bepaald wordt door sociale normen dus wat je denkt dat normaal is. Als mensen via media de indruk krijgen dat het gangbaar is om lhbti+-personen te discrimineren en zij zien dat schrijvers of politici dat ook doen, dan is de kans groter dat zij mee gaan doen. Discriminatie is dus een soort trend.
‘Met collega Jeroen Vlug verdiepte ik mij in antisemitische en antimoslim- en racistische complottheorieën. Dit soort complotmythen zijn momenteel populair in rechtsextremistische kringen. Via sociale media verspreiden dat soort complottheorieën zich razendsnel. Uit diezelfde hoek lijken ook steeds meer anti-lhbti+-opvattingen te komen. Een verhaal dat bijvoorbeeld verspreid wordt is dat transgender vrouwen stiekem van plan zijn om via nieuwe wetten en regels de toiletten en kleedkamers van cis vrouwen binnen te dringen om zich daar aan hen te vergrijpen. Deze complottheorie was de afgelopen jaren in verschillende varianten in serieuze media te lezen. Hierdoor kunnen de sociale normen ten aanzien van transgender personen – en wellicht voor alle lhbti+-personen – veranderen en kan discriminatie toenemen.
‘Dus Lydia heeft helemaal gelijk dat we waakzaam moeten zijn dat de rechten van lhbti+-personen – maar ook die van andere minderheidsgroepen – niet worden teruggedraaid. Solidariteit tussen verschillende minderheidsgroepen (zoals mensen met een beperking, lhbti+-personen, joden, moslims, zwarte mensen etc.) kan hierin helpen. Samen staan we sterker. Gay Games Amsterdam 1998 was daar een mooi voorbeeld van.’
25 ervaringsverhalen over Gay Games Amsterdam 1998
Gay Games Amsterdam 1998 geldt wereldwijd nog steeds een van de grootste lhbti-evenementen ooit met ruim 3.000 vrijwilligers, ca. 15.000 deelnemers, en in totaal zo’n 250.000 bezoekers.
Paul van Yperen, destijds woordvoerder van Gay Games, zoekt zijn oud-collega’s, deelnemers en bezoekers op om hun verhalen over die mijlpaal vast te leggen en vraagt steeds aan twee jonge Movisie-experts, Hanneke Felten en Simon Timmerman, wat we nu van hun ervaringen kunnen leren. Bij elk verhaal vind je foto’s van toen van Marian Bakker en van nu van MacSiers Imaging.
Het verhaal van Lydia verscheen eerder op 1 augustus op Movisie.nl