Oud-politicus Bob van Schijndel heeft in de jaren 80 en 90 een belangrijke rol gespeeld bij lhbti+-emancipatie in Nederland. Hij was de eerste homoactivist in de landelijke politiek, richtte de Rooie Flikkers op, was een stuwende kracht achter het Homomonument, werkte voor Schorerstichting en het COC en richtte Gay Swim Amsterdam (GSA) op. Als allereerste in Nederland hoorde hij live in het NOS Journaal dat Amsterdam gekozen was om de Gay Games in 1998 te organiseren: ‘We waren allemaal zo blij!’
Coverfoto: Bob van Schijndel en Peter Veer door MacSiers Imaging (2022)
Bobs geheugen gaat achteruit en daarom schuift bij ons gesprek Peter Veer aan. Jarenlang zwommen zij samen bij GSA, zongen bij Mannenkoor Manoeuvre en deden mee aan Gay Games Amsterdam 1998.
Bob: ‘We waren een beetje teleurgesteld dat we voor het zwemmen naar Amersfoort moesten. De andere sporten waren allemaal in Amsterdam. En Amersfoort had niet zo’n fijne klank want tijdens een Roze Zaterdag waren demonstranten in elkaar gemept en met stenen bekogeld. Maar we hebben er niets negatiefs meegemaakt. We hebben daar gewoon gezwommen. Ik herinner me dat de Amerikanen alle medailles binnenhaalden omdat zij heel veel zwemmers hadden afgevaardigd. De VS was echt een zwemland met hele stoere boys.’
Peter: ‘Eigenlijk zouden de zwemwedstrijden in het Sloterparkbad georganiseerd worden. Maar het oude bad was gesloopt en het nieuwe bad was nog niet klaar. Daarom moest de KNZB op zoek naar het dichtstbijzijnde bad dat zo’n wedstrijd kon huisvesten. In het Bidbook van de Gay Games stond dat alle sportprestaties door de internationale sportbonden erkend zouden worden. Daarom was onze zwemclub ook lid geworden van de KNZB om die trap naar de wereldranglijsten mogelijk te maken. Bij de Games waren dus allerlei combinaties van lokale verenigingen en nationale sportbonden die de toernooien organiseerden.’
Wie is Bob van Schijndel?
Bob van Schijndel (1945) is oud-politicus (PSP, GroenLinks) en homoactivist. In 1967 werd hij lid van de PSP en was vervolgens voorzitter van de PSP-afdeling in Haarlem en lid van het landelijk bestuur van de PSP, en richtte de Rode Flikkers op.
In 1980 werd hij gemeenteraadslid in Amsterdam en zette zich in voor homo’s en prostituees. Vanaf 1983 zette hij zich in voor het Amsterdamse Homomonument en de Schorestichting. Hij werkte als beleidsmedewerker bij het COC in Amsterdam, en was beleidsambtenaar emancipatie bij de Provinciale Griffie in Haarlem.
Tussen 1994 en 1996 was hij voorlichter van de Gay Games. Van1995 tot 2001 was hij lid van de Commissie gelijke behandeling. In 1997 was hij oprichter en voorzitter van GSA, die dit jaar 25 jaar bestaat. Van 1999 tot 2004 was hij Eerste Kamerlid voor GroenLinks.
Wat was jullie rol bij het zwemtoernooi?
Peter: ‘De KNZB en onze vereniging organiseerden het. De openingsceremonie in het bad is bijvoorbeeld door GSA georganiseerd, maar de mensen van de KNZB zorgden voor de jurering en de tijdopnamen. De sfeer was heel ontspannen. Het belangrijkste was om gewoon mee te doen en met elkaar te sporten.
‘Bij alle queer sporttoernooien is het een traditie geworden dat er iets raars, iets tegendraads in zit. Dat was in Amersfoort de hele theatrale, maar erg leuke openingsceremonie. Nu, 25 jaar later vindt nog steeds een clubje KNZB-officials het leuk om in hun vrije tijd te komen jureren en tijd waarnemen bij lhbti+-sporttoernooien. Elke keer doen die mannen en vrouwen dat weer met veel plezier.’
Hoe raakte je bij de Gay Games betrokken?
Bob: ‘Het is leuk om met andere homomannen samen iets te doen – in mijn achterhoofd zat de hoop dat er een leuk type voor me bij zou zitten.’ Lachend: ‘Maar mijn partner heb ik uiteindelijk ergens anders ontmoet. In 1993 werd bekend dat de Gay Games naar Amsterdam zouden komen, maar er was nog geen zwemclub in Amsterdam. In 1995 ben ik samen met twee anderen voor Gay Swim Amsterdam naar de notaris gegaan om een officiële akte maken zodat het een vereniging werd met een juridische status.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Peter: ‘Plons in Den Haag is de oudste gay zwemclub en daarna komt GSA geloof ik. Maar in de eerste jaren was ons zwemclubje een onderdeel van Tijgertje. Een van de redenen waarom het een vereniging werd was het erkennen van de prestaties tijdens de Gay Games en om dat mogelijk te maken moest de organiserende vereniging lid zijn van een nationale bond. Tijgertje was – en is nog steeds – een omni-sport vereniging en de KNZB accepteert alleen zwemverenigingen als leden.’
Hoeveel leden waren er toen?
Bob: ’30?’
Peter: ‘Ik sla er een slag naar, maar ik denk tussen de 30 en de 50.’
En nu?
Peter: ‘Rond de 100. Bij de 30 van het eerste uur zaten twee waterpoloteams. De helft was poloër. Dat is een teamsport en die waren veel hechter met elkaar. Een jaar of 15, 20 ging dat heel goed samen, maar op een gegeven moment kwamen er steeds meer jonge mensen bij die wilden poloën. Daardoor ontstond een andere sfeer en wilde het polodeel een eigen vereniging – Waterproof – hebben. Dat is op een hele goede manier gegaan.’
Is het hele lhbti+-spectrum vertegenwoordigd of zijn het vooral homomannen en lesbische vrouwen?
Peter: ‘Bij de oprichtingsvergadering is er over de doelgroep uitgebreid gediscussieerd. In de conceptstatuten stond ‘voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen’ en toen stak een bekend iemand haar vinger op. Zij zei: “Ik ben niet homoseksueel en ik ben ook niet lesbisch en ik wil graag blijven zwemmen, dus wat mij betreft komt er ook ‘biseksueel’ in.” Dat was inderdaad Mathilde Santing. En dat staat in de officiële statuten.
Het afgelopen jaar zijn over de naam, Gay Swim Amsterdam, gesprekken op gang gekomen: blijkbaar wordt ‘gay’ ondertussen alleen maar geassocieerd met mannen, dus als je lesbisch, transgender, biseksueel of non-binair bent, voel je je dan nog wel uitgenodigd? Daarover is een discussie gaande. Moeten we de naam niet aanpassen? Dat laatste gaat waarschijnlijk niet gebeuren, maar er is wel aandacht gekomen voor mensen die niet homo, lesbisch of biseksueel zijn. Bijvoorbeeld dat er in de vereniging zo’n sfeer is dat iedereen zich welkom voelt. Dat is merkwaardig: aan de ene kant wil je inclusief zijn, maar omdat we ons buiten de dominante heterovorm begeven ben je ook weer exclusief.’
Bob: ‘Ze zijn wel allemaal wit. Er zit niet een gekleurd iemand tussen.’
Peter: ‘Er zitten twee gekleurde mensen tussen, plus een aantal Chinese mensen. Er is ook een heel leuk, nieuw initiatief. Er kwamen nogal wat asielzoekers, die helemaal niet kunnen zwemmen. Voor hen hebben we een cursus opgezet om mensen te leren zwemmen.’
Bob: ‘Mooi!’
Peter: ‘We verwezen hen eerst naar zwemscholen, maar daar bleken zij zich niet op hun plek te voelen. Dus toen heeft een aantal mensen bij ons gezegd: “We moeten het gewoon zelf doen.”
Ben je altijd gek geweest op zwemmen?
Bob: ‘Ja, van jongs af aan. Wij woonden in mijn jeugd aan een gracht in Amsterdam Oud-West. Ik moest daarom van mijn ouders als kind vroeg leren zwemmen. Ik ben heel lang lid geweest van een hele grote zwemvereniging en heb daar mijn diploma’s gehaald.
Als homo was ik een laatbloeier en werd me pas laat, in de jaren tachtig bewust dat ik homo was. Ik woonde al jaren met mijn vriendin. Ik moest begin jaren 80 afscheid van haar nemen vanwege mijn homoseksualiteit. Toen ben ik actief geworden in de gemeenteraad, voor de PSP. Daar ben ik op alle gebieden waar ik invloed had het homobelang naar voren gaan schuiven. Ik heb toen allerlei initiatieven genomen en daar was in die tijd ook de ruimte voor, moet ik eerlijk bekennen.’
Maar het was niet zo dat iedereen dat deed?
Bob: ‘Nee, nee. Ik was ook niet bang om mijn nek uit te steken. Of ik het nu nog zou durven, weet ik niet. Als ik die arme jongen van D66 (Rob Jetten) soms zie. Die krijgt het ene rottige mailtje en appje na het andere. Dat had ik niet. Ik kreeg alleen maar positieve publiciteit van de homoradio, de Gay Krant. Ik had dus veel support en op een bepaald moment ging ik ook veel voorkeursstemmen binnenhalen. Dus dat was ook weer heel leuk.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Bob: ‘Ik zat in de jaren tachtig in de PSP-homogroep en meer dan de helft van die mensen is overleden aan aids. Ik heb al hun namen hier in een boek. Sommigen hebben er zelf een einde aan gemaakt omdat ze niet wilden aftakelen.
‘Heel veel van die mensen hebben hun handtekening gezet voor het Homomonument. Daar heb ik het initiatief toe genomen. Er zijn 50.000 mensen in de concentratiekampen vermoord vanwege hun homoseksualiteit. In Berlijn was een gigantische homoscene en die mensen zijn allemaal omgebracht. Dat was een verzwegen geschiedenis: Tod geschlagen, tod geschwiegen. Als er later iemand aan aids overleed werden er bloemen op het homomonument gelegd.’
Vind je de Gay Games een mijlpaal in de lhbti+-geschiedenis?
Bob: ‘Leuke vraag. Moet je horen, al die sporten die aan bod kwamen bij de Gay Games – net als bij de Olympische Spelen… En al die landen die met hun vlag de Amsterdam Arena binnenliepen… Het was zo bijzonder dat al die homoseksuele mensen uit al die landen hier waren. Dat komt nooit meer terug.’
Reactie van Movisie-expert Simon Timmerman:
‘Het is nog steeds ontzettend belangrijk dat er sportverenigingen zijn expliciet voor de lhbti+-gemeenschap. Uit onderzoek weten we namelijk dat lang niet alle reguliere sportvereniging hun best doen om lhbti+-sporters zich welkom te laten voelen.
‘Het verhaal van Bob en Peter over Gay Swim Amsterdam is een mooi voorbeeld van hoe je ervoor zorgt dat mensen uit de gemeenschap in een accepterende omgeving hun sport kunnen beoefenen. En al draagt de naam nog steeds ‘gay’ in zich, ze zijn wel inclusief voor de hele gemeenschap en dat is ontzettend belangrijk en nog steeds nodig.
‘Helaas kwam er recent ook minder goed nieuws als het gaat om inclusie in de zwemsport. Fina, de Wereldzwembond, gaat met nieuwe regels transgender personen weren. Door de nieuwe regels is het voor transgender vrouwen onmogelijk geworden om op hoog niveau mee te doen aan internationale zwemcompetities. De bond hanteert voortaan een strikte grens voor de deelname van transgender personen: alleen trans vrouwen die voor hun 12de levensjaar de transitie van jongen naar meisje hebben afgerond, zijn welkom. In de praktijk komt dit neer op een verbod, omdat de transitie zelden voor die leeftijd is afgerond. Het is een vorm van uitsluiting en een zorgelijke ontwikkeling die mogelijk doorsijpelt naar de amateursport. Daarom blijven inclusieve sportclubs zoals Gay Swim Amsterdam en vele anderen belangrijk!’
Gay Swim Amsterdam bestond in 2022 25 jaar en vierde dat onder meer met een congres op 23 oktober 2022, waaraan ook de initiatiefgroep Gay Games Amsterdam 1998-2023 meewerkte. Voor meer informatie: gayswimamsterdam.nl
Reactie van Movisie-expert Hanneke Felten:
‘Een mooi en boeiend interview! Wat goed dat Mathilde Santing toen al aankaartte dat de biseksuelen niet vergeten moeten worden. Tegenwoordig spreken we over bi+-personen. Uit onderzoek dat we hebben gedaan bij Movisie blijkt dat om discriminatie van bi+-personen te verminderen, er specifieke aandacht nodig is voor bi+. Bij hetero’s leeft namelijk gemiddeld gezien nog meer angst ten aanzien van bi+-personen dan ten aanzien van homoseksuelen, zeker als het gaat om bi+-mannen.
‘In bijvoorbeeld voorlichtingen op scholen is het daarom belangrijk om scholieren via oefeningen eerst op hun gemak te stellen voordat zij het contact aangaan met een bi+-persoon. En als je in zo’n voorlichting alleen ervaringsverhalen hoort van homoseksuelen, dan is nog niet automatisch de acceptatie van bi+-personen gestegen.
‘Het vraagt dus echt specifieke aandacht. Zie voor meer tips dit rapport. Ook goed om rekening mee te houden is de monoseksuele norm in onze samenleving: de meeste mensen gaan ervan uit dat een persoon maar op één gender kan vallen terwijl dat in werkelijkheid voor heel veel mensen niet het geval is (zie dit stuk van de stichting Bi+). Die norm speelt soms ook juist onder homoseksuelen.
‘Dus blijven inzetten op het verminderen van de discriminatie van bi+ personen onder de gehele samenleving – van hetero tot homo- blijft ook anno nu erg belangrijk.
25 ervaringsverhalen over Gay Games Amsterdam 1998
Gay Games Amsterdam 1998 geldt wereldwijd nog steeds een van de grootste lhbti-evenementen ooit met ruim 3.000 vrijwilligers, ca. 15.000 deelnemers, en in totaal zo’n 250.000 bezoekers.
Paul van Yperen, destijds woordvoerder van Gay Games, zoekt zijn oud-collega’s, deelnemers en bezoekers op om hun verhalen over die mijlpaal vast te leggen en vraagt steeds aan twee jonge Movisie-experts, Hanneke Felten en Simon Timmerman, wat we nu van hun ervaringen kunnen leren. Bij elk verhaal vind je foto’s van toen van Marian Bakker en van nu van MacSiers Imaging.
Het verhaal van Bob en Peter verscheen eerder op 23 juni 2022 op Movisie.nl