In de jaren tachtig startte Marischka Bours in Nijmegen danslessen voor vrouwen die met vrouwen wilden dansen. Al snel werden deze danslessen voor vrouwen en óók mannenparen ook op meer plaatsen in Nederland een succes. Hoogtepunt van deze kleine revolutie werden de ballroom wedstrijden tijdens Gay Games Amsterdam in 1998 waaraan ruim 250 internationale paren meededen. ‘De trotsheid van al die mensen die in Amsterdam bij het ballroomdansen waren! Dat trotse gevoel heeft jaren geduurd.’
Coverfoto: Portretfoto Marischka Bours door MacSiers Imaging
Afgelopen zomer vonden in Nijmegen de EuroGames plaats. Een paar maanden eerder hield Paul van Yperen namens Movisie op uitnodiging van de organisatie een praatje over Games Amsterdam 1998 en de geschiedenis van de lhbti+-sport. Die avond zag hij na 25 jaar Marischka Bours terug, die aan het debat erna deelnam. Net als destijds in 1998 in Amsterdam organiseerde zij afgelopen jaar in Nijmegen het ballroomdansentoernooi. Een mooie reden om naar haar ervaringen van toen en nu te vragen.
Ik vond het echt een leuke avond.
Marischka: ‘Ja. Ik vond het wel jammer dat de organisatoren van de EuroGames te weinig landelijke reclame hebben gemaakt. Zelfs veel Nijmegenaren wisten niet dat de EuroGames gingen komen. Mede daardoor was inclusiviteit ver te zoeken. Natuurlijk was het fantastisch dat Nijmegen voor de EuroGames was uitgekozen en zo op de kaart is gezet, maar meer reclame was welkom geweest.’
Waar komt die passie voor het ballroomdansen bij je vandaan?
‘Als je ergens een talent in bent, vind je dat altijd leuk, maar mijn droom was balletdanseres worden. Dat was de top, maar mijn lijf deed niet mee. Mijn vader had dat wat vroeger in de gaten dan ik. Hij werd uitgenodigd door mijn balletlerares. Zij wilde zijn dochter wel hebben voor de balletopleiding, maar mijn vader zei: “Geen sprake van. Zij gaat gymnasium doen en dat is het.” Ik heb met veel, heel veel tegenzin de middelbare school afgemaakt. Ik vond het verschrikkelijk, want ik mocht niet meer dansen.
‘Toen ik 16, 17 was kreeg ik een vriendje en die zei: “Ga je mee stijldansen?” Nou, dat vond ik het meest stompzinnige idee dat ooit aan me was voorgesteld. Maar ja, ik vond hem leuk en ging mee. Toch vond ik het stijldansen al snel hartstikke leuk, maar dat wilde ik niet toegeven want ik was bang dat mijn vader me weer zou terugfluiten.’
Tekst loopt door onder afbeelding
‘Toen ik klaar was met het gymnasium, zei mijn vader: “Kind, ga de pabo doen. Dat is leuk als je kinderen krijgt!”‘ (Lachend) ‘Die heb ik alleen zélf nooit gekregen. Na de pabo besloot ik de opleiding voor stijldansdocent in Latin en Ballroom te gaan doen. Intussen ging het uit met mijn vriendje en kreeg ik de vraag of ik les wilde gaan geven aan dames die met dames dansten. En toen werd ik prompt vreselijk verliefd op een dame.’
Dat ontdekte je toen door het dansen?
‘Nou, dat wist ik eigenlijk wel. Ik had er nooit uiting aan gegeven, maar’, (lachend) ‘die dame was heel erg leuk! Na deze dame kreeg ik een relatie met een andere dame, Jet. In de voorbereiding naar Gay Games Amsterdam 1998 heeft zij eierstokkanker gekregen. Ik was ongelooflijk trots dat zij in 1998 er toch nog bij kon zijn. Na de Games heeft zij nog een kleine drie jaar geleefd. Na haar overlijden wist ik: nu is het over met de damesliefde. Zij wist dat ook en heeft dat tegen haar zoons gezegd: “Marischka komt nooit meer terug met een dame, maar met een meneer. Daar moeten jullie erg lief voor zijn.” Vier jaar na haar overlijden heb ik mijn huidige man ontmoet.’
Je bent dus voor de zoons van Jet blijven zorgen?
‘Ze waren al wel wat ouder toen Jet overleed, maar uiteindelijk ben ik eerst oma geworden van hun kinderen. Via mijn man ben ik daarna oma geworden van negen kleinkinderen. En dat terwijl ik zelf geen kind eruit heb geperst… geweldig!’ (Gelach).
Kun je meer vertellen over hoe je begon met de danslessen?
‘Ik ben daarmee begonnen in het Vrouwenhuis in Nijmegen. Dat waren vooruitstrevende, feministische meiden die demonstreerden voor Baas in eigen Buik en die Heksennachten organiseerden. Ik stond daar op hoge pumps, panty’s en veel make-up op mijn gezicht les te geven tussen vrouwen die militaire kistjes droegen. Spannend en hartstikke leuk.
‘Na het Vrouwenhuis zijn wij via Homohuis Villa Lila naar Concertgebouw de Vereeniging verhuisd om daar les te geven. In eerste instantie gaf ik apart les aan damesparen en apart aan herenparen. Het werd echter zó druk dat ik hulp nodig had. Er kwamen aanvragen uit Utrecht, Amsterdam, Eindhoven en Den Haag. Ik heb toen Hans van Oppenraaij gevraagd of hij samen met mij de lessen wilde geven. Aangezien ik altijd heb geweigerd een sticker te plakken op seksuele geaardheid werd de naam van de dansschool Dansschool Side Step: Dames met Dames met Heren met Heren.
‘In Den Haag werkte ik met een hele andere groep dan in Nijmegen. Daar kwamen onder meer vrouwen van het ministerie en van Defensie, allerlei hooggeplaatste ambtenaren, maar niemand mocht weten dat zij met dames dansten. Het was heel erg afgeschermd. Door de grote belangstelling moesten we op een gegeven moment gaan kiezen: gaan we Nijmegen nog groter maken? Daar waren toch de grootste groepen en uiteindelijk heb ik vier tot vijf avonden per week in Nijmegen les gegeven. Mijn passie lag in het vechten voor same sex-paren in het dansen. Als het zover was gekomen dat damesparen en herenparen in de heterowedstijden hadden mee kunnen doen, dan had ik dat geweldig gevonden.’
Bij het kunstrijden verbood de ISU haar leden deel te nemen aan Gay Games Amsterdam 1998. Hebben jullie bij de ballroom- en Latinwedstrijden ook problemen gehad?
‘We hebben eerder geprobeerd om onze paren in ‘heterowedstijden’ te laten deelnemen, maar dat is niet gelukt. Daarover is zelfs een rechtszaak aangespannen bij de Commissie Gelijke behandeling. Het was zo confronterend dat wij zover moesten gaan om als same sex-paren te kunnen dansen! Uiteindelijk heeft de Nederlandse Bond voor dansleraren wel meegewerkt aan Gay Games Amsterdam 1998. Dat toernooi werd erg leuk en spectaculair.
‘Bij stijldansen zie je wie met wie danst en snap je meteen voor wie de Gay Games bedoeld zijn. Het is heel zichtbaar. Tijden zijn gelukkig toch een beetje veranderd want tijdens de EuroGames 2022 in Nijmegen stond de bond voor ons klaar en heeft uitstekend werk geleverd.’
Konden heteroparen meedoen?
‘Iedereen mocht meedoen, in 1998 en in 2022! Alleen het probleem is dat heteroparen altijd kunnen oefenen en aan alle wedstrijden kunnen meedoen, terwijl same sex-paren nog steeds niet mogen meedoen aan ‘heterowedstrijden’ en dus ook veel minder kunnen oefenen. Nu dus – in 2023! Nog steeds is er veel werk aan de winkel.
‘Dat is ook de reden dat ik ja heb gezegd tegen het mede organiseren van de EuroGames. We hebben destijds zo hard gevochten om iedereen op zijn, haar of hun manier mee te laten dansen. Het gaat erom dat mensen met elkaar kunnen dansen en gelukkig kunnen zijn en dat hun prestatie goed wordt beoordeeld door een competente, gekwalificeerde jury.’
Welke obstakels moesten jullie bij de voorbereidingen van 1998 overwinnen?
‘Konden dames met heren ook komen dansen? Kunnen we gemengde paren integreren bij de wedstrijden? Hoe gaan we om met transseksuelen, met transgenders? Wie mag met wie dansen en kan een goed gekwalificeerde jury dat beoordelen? De lat lag hoog, want je wilde het beste van het beste voor de dansers!’
Jip van Leeuwen, directeur Sport bij Gay Games Amsterdam 1998, ging daar ook voor.
‘Ja, dat was een onuitgesproken wet: of je doet het goed, of je doet het niet. Een van de herinneringen is dat het geen bijeengeraapt groepje was, een clubje dat bij elkaar kwam om ‘iets leuks’ te doen. Het was absoluut niet vrijblijvend. Wij wilden iets goeds leveren voor álle deelnemers, álle sporten, maar ook voor onszelf. We hadden een sportzaal met 4.000 man. Dat was heel groot en veel. De officials waren allemaal bloednerveus. Konden zij wel hun kwaliteiten als jurylid inzetten? Zouden de bonden hen erna blijven accepteren? Gelukkig is dat allemaal geen probleem geweest.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
‘We wilden ook een dansdemonstratie organiseren die anders was dan anders. Uiteindelijk hebben drie dames een demonstratie gegeven met een speciale choreografie waarbij je in die enorme hal een speld kon horen vallen. Het leuke is dat twee van hen hebben gejureerd bij de EuroGames in Nijmegen en de derde, Rachell van der Veek-Janssen, heeft meegeholpen vanuit Nieuw-Zeeland (!). Echt Paul, ik stond naast mijn gympen van trots. Dat was zo’n cadeau aan de toeschouwers en de deelnemers.’
Hoe kijk je terug op de eerste jaren na 1998?
‘Het was misschien de tijdsgeest, maar we hebben lang op wolken gelopen. De trotsheid van al die mensen die in Amsterdam bij het ballroomdansen waren! Dat trotse, overweldigende gevoel heeft jaren geduurd. Dat we met zijn allen zo’n groot evenement hebben georganiseerd, heeft heel veel effect gehad. Iedereen had daarbij de eigen inbreng. Iedereen had een kwaliteit in huis en dat kwam allemaal samen tijdens de Gay Games. Als ik daaraan terugdenk, dan is het zoals een van mijn kleinkinderen zegt: “Oma, ik word zo warm in mijn hartje.”‘
Ben je na de Gay Games doorgegaan met lesgeven?
‘Nee, ik ben helemaal gestopt, maar heb een aantal jaren nog internationaal gejureerd. De aantallen same sex-paren liepen in heel Europa terug. Bij deze EuroGames was dat heel duidelijk: paren uit tien landen deden mee, maar Nederlandse paren waren er nauwelijks. We hadden wel een prachtige, klassieke ballroomzaal, Concertgebouw de Vereeniging. En de samenwerking was zo leuk, met jonge collegae als Sara Wennmacker en Alice Snetzelaar, oud-leerlingen als Grace Stulting en Nannie Blankenaauw én de door de wol geverfde organisator Kees Notenboom die alles in schema ‘s verwerkte. Alles wat we wilden is gelukt. Op de eerste dag was het publiek vooral zwemmers, hardlopers of andere sporters die even vrij hadden. Maar de tamtam dat er heel goed gedanst werd, ging snel rond, dus de tweede dag zat er veel publiek in de Vereeniging. Zo werkt dat.
‘Sara en Alice zeiden dat zij over vier jaar weer zo’n toernooi willen organiseren. Na afloop kwamen vrouwen me vragen of ze weer les konden krijgen. Mijn advies is nog steeds: ga gewoon naar de dansscholen en hoop dat je kunt instromen in de lessen.
‘In 1998 deden er 250 paren mee, maar vooral de sfeer was anders. Voor de EuroGames liep Nijmegen niet uit. De Vierdaagse was net achter de rug, dus veel mensen waren met vakantie. Van de overgebleven Nijmegenaren wisten niet veel mensen wat er aan de hand was. Pas een paar weken voor het evenement hingen er banieren in de stad.
‘In 1998 leek het alsof iedereen naar Amsterdam ging. Er waren een miljoen mensen extra in de stad! De stad werd als het ware overgenomen door lhbti+-personen. Er hing een soort roze wolk boven en in de stad. Die sfeer vergeet ik nooit meer, het was een wereld waar je altijd in wilde blijven wonen… Achteraf klinkt dat raar, maar het was echt zo. Mensen die dat niet meegemaakt hebben kunnen dat nauwelijks bevatten.’
Reactie van Movisie-expert Hanneke Felten:
‘Wat een mooi en inspirerend verhaal! En zo ontzettend belangrijk ook voor nu. Voor stijldansen zou het ontzettend mooi zijn als er helemaal geen onderscheid wordt gemaakt op basis van gender. Want wat is daar eigenlijk de rechtvaardiging voor? Het gaat om een prachtige dans uitvoeren en daarvoor lijkt het ene geslacht niet een duidelijk voordeel te hebben op het andere. Maar dat is voor veel mensen misschien nog lastig: het denken in man-vrouw zit enorm ingebakken in onze samenleving en daarmee in ons hoofd. We zijn gewend om direct als we iemand zien, deze in te delen in een man of vrouw.
‘Uit eerder onderzoek dat we deden blijkt dat dit moeilijk af te leren is. We kunnen maar niet, niet-in-hokjes-denken helaas. Dat hokjes-denken doen we automatisch. Maar wat wel kan is hokjes erbij maken. Het hokje ‘non-binair’ raakt bijvoorbeeld steeds beter ingeburgerd. En wat ook kan is flexibeler, anders omgaan met hokjes.
‘Dat kan ook bij stijldansen: het is niet zo erg dat je brein meteen denkt ‘vrouwenkoppel’ of ‘man-vrouwkoppel’ zolang je daar geen waardeoordeel aan hangt. En dat doe je door vooral nieuwe ervaringen op te doen. Als je steeds vaker vrouw-vrouwkoppels of man-mankoppels ziet bij stijldanswedstrijden raak je eraan gewend en wordt het normaal. Gay Games Amsterdam 1998 en Marischka in het bijzonder hebben daar een bijdrage aangeleverd. Een topprestatie!’
Reactie van Movisie-expert Niels van Kleef:
‘Marischka benoemt dat er tussen Gay Games Amsterdam 1998 en EuroGames 2022 in Nijmegen stappen in de goede richting zijn gezet. Dat is natuurlijk goed nieuws. Tegelijkertijd is het jammer dat er nog steeds werk aan de winkel is om te zorgen dat iedereen, ongeacht hun gender- of seksuele identiteit, dezelfde mogelijkheden heeft om te dansen. Dat paren van dezelfde genders nog altijd niet mee kunnen doen aan dezelfde wedstrijden als man-vrouw paren is jammer. Het zou mooi zijn als er in de sport meer ruimte komt voor diversiteit op dit vlak.
‘Door de strikte genderverdeling los te laten creëer je niet alleen meer ruimte voor lesbische, homoseksuele en bi+-personen, maar ook voor transgender en non-binaire personen. Als een sport een strikte genderverdeling of gendernormen kent kan dat voor hen namelijk een reden zijn om die sport niet te beoefenen. We weten uit onderzoek dan ook dat sommige transgender personen sporten vermijden die sterk ‘gegenderd’ zijn of strikte kledingvoorschriften hebben. Terwijl je natuurlijk wil dat iedereen zich vrij voelt om de sport te beoefenen die hen zelf het leukste lijkt, op een manier die voor hen goed voelt. Mooi om te lezen hoe Marischka zich daar al lange tijd sterk voor maakt!’
Paul van Yperen bedankt hierbij Simon Timmerman voor zijn eerdere reacties in deze serie en Niels die het vanaf nu van Simon gaat overnemen
25 ervaringsverhalen over Gay Games Amsterdam 1998
Gay Games Amsterdam 1998 geldt wereldwijd nog steeds een van de grootste lhbti-evenementen ooit met ruim 3.000 vrijwilligers, ca. 15.000 deelnemers, en in totaal zo’n 250.000 bezoekers.
Paul van Yperen, destijds woordvoerder van Gay Games, zoekt zijn oud-collega’s, deelnemers en bezoekers op om hun verhalen over die mijlpaal vast te leggen en vraagt steeds aan twee jonge Movisie-experts, Hanneke Felten en Niels van Kleef, wat we nu van hun ervaringen kunnen leren. Bij elk verhaal vind je foto’s van toen van Marian Bakker en van nu van MacSiers Imaging.
Het verhaal van Marischka verscheen eerder op 26 januari 2023 op Movisie.nl