Maloush Köhler, coördinator van Deaf Access – verantwoordelijk voor een toegankelijk programma voor doven tijdens de Games – leerde gebarentaal toen ze daarmee eind jaren 80 en begin jaren 90 op muziekfestivals in de VS in aanraking kwam.
‘Ik keek met open mond naar de prachtige visuele vertalingen van muziek, toneel en workshops. In Europa gebeurde dat toen nog helemaal niet.’
Coverfoto: Kere van der Veer, Maloush Köhler en Joni Oyserman laten het gebaar voor Amsterdam zien (foto: Marian Bakker)
Daardoor groeide het begrip
‘Toen bekend werd dat de Gay Games naar Amsterdam kwamen, zag ik daarin een kans om een evenement in Nederland toegankelijk te maken voor doven. Tijdens de Gay Games 1994 in New York vroeg en kreeg ik adviezen van de coördinator van Deaf Access aldaar.
‘In eerste instantie toonden alleen homo’s en lesbo’s uit de Nederlandse dovengemeenschap interesse, de rest dacht dat het hen niet aanging. Binnen de organisatie van de Gay Games ben ik gaan lobbyen. Voor vrijwilligers werden regelmatig gebarentaallessen gegeven en twee dove vrijwilligers kwamen helpen. Daardoor groeide het begrip binnen de organisatie.
‘Maar pas op het moment dat de Games begonnen ging het als een lopend vuurtje dat er iets heel bijzonders in Amsterdam gebeurde. Op alle gratis podia en bij veel betaalde optredens waren tolken. Waaronder ook zes buitenlandse dove gebarentolken, een nieuw fenomeen in die tijd. Vanaf de tweede avond op de Dam verschenen er dan ook steeds meer enthousiaste doven uit heel Nederland.’
Er heerste een uitzinnige sfeer
‘Gay Games Amsterdam 1998 trok zo’n 100 dove deelnemers en 250 dove of slechthorende bezoekers. Voor hen was er een specifiek programma in het dovenontmoetingscentrum.
‘De Openings- en Sluitingsceremonie hadden Engelse ondertiteling op grote schermen. Eén vak was gereserveerd voor doven en slechthorenden, waar tolken alles vertaalden in vier verschillende gebarentalen. Er heerste een uitzinnige sfeer in dat vak, iedereen voelde zich welkom en kon alles volgen.’
Tekst loopt door onder afbeelding
‘Voor dove sporters werd een gebarentolk geregeld en de scheidsrechter werd ingelicht. Ook het culturele programma werd grotendeels toegankelijk gemaakt. Voor veel dove mensen was het de eerste keer dat ze bij een evenement konden kiezen uit meer dan één optreden. Bij sommige voorstellingen kostte het veel moeite om een tolk op het podium te krijgen. Want in die tijd was dat nog helemaal niet gebruikelijk.’
Tekst loopt door onder afbeelding
De een zong met stem, de ander met gebaren
‘Een heel mooie herinnering heb ik aan The Rocky Horror Show in Carré. Die show werkte in Engeland al met tolken en kende het klappen van de zweep. Teksten en alles wat nodig was waren beschikbaar. Zelfs kostuums in de stijl van de show. Het was een mooi spektakel met vier verklede tolken.
‘In de afsluitende scene trok Frank-N-Furter de tolk naast zich. Daar stonden ze als tweelingbroers, beiden gekleed in zwart leren jasje, satijnen slip met netkousen en op hoge hakken. De een zong met stem, de ander met gebaren. Dat beeld zal ik niet snel vergeten.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Een magische week
‘We hadden gebarentolken uit Amerika, Australië, Denemarken, Duitsland, Frankrijk en Nederland. Deaf Access had niet het geld om alle tolken te betalen, maar gelukkig waren er genoeg enthousiastelingen. We regelden gratis verblijf en eten voor hen. Én we hadden een systeem, waarbij ze, in ruil voor tolkdiensten, vier dagen lang gratis workshops door gekwalificeerde gebarentolken konden volgen in de week voor de Games. Een workshop over internationale gebaren en een workshop waarin geoefend werd met tolken van muziek naar gebarentaal.
‘Aan het eind van die week gingen we met z’n allen naar het stadhuis voor de accreditatie. En waren ontzettend onder de indruk van de eerste aanblik, al die vlaggen aan de Stopera – een kippenvelmoment! Een ander bijzonder moment was tijdens de Sluitingsceremonie. Toen werd door alle koren de hymne van de Gay Games gezongen. Wij deden dat met alle tolken beneden op het veld, goed zichtbaar voor iedereen.
‘Ik was toen zelf nog geen tolk, maar deze ervaringen hebben mij gestimuleerd om die studie te doen. En nu werk ik al vele jaren met veel plezier als tolk. Af en toe vertel ik aan collega’s over deze magische week. Want dankzij Deaf Access toen heeft het tolken bij cultuurevenementen in heel Europa een grote boost gekregen.’
